Evrendeki gök cisimlerinin birbirlerine olan uzaklıkları kilometrelerle ölçülebilecek kadar küçük değildir. Astronomide uzaklık birimi olarak genelde ışık yılı veya AB(astronomik birim) kullanılır. Işık yılı denildiğinde, zaman birimi gibi algılansa da bu, astronomide kullanılan en temel uzaklık birimidir. AB(Astronomik birim) ise Güneş ve Dünya arası uzaklığı standart olarak kabul etmiş bir birimdir. 1 ışık yılı, ışığın bir yılda alabileceği yoldur. Işık, yaklaşık olarak 300.000 km/sn hız ile hareket eder. Bu hesapla yola çıktığımızda bir ışık yılı yaklaşık 9.5 trilyon kilometre olarak hesaplanır. Evrende milyonlarca ışık yılı uzaklıkta gök cisimleri olduğunu varsayarsak bunu kilometrelerle ifade etmeye çalışmak çok mantıklı olmaz. Bu nedenle uzaklık için ışık yılı uzaklık birimini kullanıyoruz. 1AB(astronomik birim) ise Güneş’in Dünya’ya uzaklığı olarak kabul görür, yani 150 milyon kilometre.
Bu uzaklıkları ölçmek için ise çeşitli yöntemler mevcut. En basit yöntemi biraz matematik bilgisine sahip olan herkesin yapabilir. Bu yöntem literatürde paralaks yöntemi olarak geçmektedir.
Güneş merkezli / Yer merkezli evren tartışmalarının yapıldığı dönemlerde, yıldız paralaksının gözlenememesi Güneş merkezli sisteme karşı bir kanıt olarak sunulmaktaydı. Yine de Kopernik, yıldızların uzaklıklarından dolayı bunu belirlemenin çok zor olduğunu ifade etmişti. 1838 yılında yıldız paralaksı ilk defa gözlenmeden önce, bize en yakın yıldızın maksimum açısal yer değiştirmesi sadece 1,52 yay saniyesiydi. Dünya yörüngesinin karşılıklı iki ucundan yıldıza doğru çizilen doğrular arasındaki açı yalnızca 1,52 yay saniyesi olsa da, astronomlar paralaks açısını bunun yarısı ya da 0,76 yay saniyesi olarak tanımlarlar. (Paralaks açısı bu yolla belirlenir çünkü çözümlerde üçgen özelliklerine başvurulmasını kolaylaştıran bir yoldur.)
Görsel Kaynağı:Alexandra Angelich, NRAO / AUI / NSF
Paralaksı kullanarak bir yıldızın uzaklığını bulmak için kullanılan formül şöyledir:
Yıldız uzaklığı(ışık yılı) = 3,26 ışık yılı / yay saniyesi biriminde paralaks açısı
Astronomlar paralaksı ifade etmek için farklı bir uzaklık birimi olan parsek’i kullanmayı tercih ederler. Parsek kullanıldığında bu eşitlik şu şekilde basitleşir:
Yıldız uzaklığı (parsek) = 1 / yay saniyesi biriminde paralaks açısı
Aslında, uzaklık formülünün bu biçimi parseği tanımlar: Bir parsek (pc olarak kısaltılır), paralaks açısı 1 yay saniyesi olan yıldızın Güneş'e uzaklığıdır. Parsek astronomların yıldızların uzaklıklarını ifade etmek için kullandıkları birimdir. Bir parsek 3,26 ışık yılı ya da 206.265 astronomik birime (AB) eşittir.
Yalnızca 120 parsek (400 ışık yılı) içindeki yıldızların paralaks açıları Dünya'dan ölçülebilecek limit (0,008 yay saniyesi) içindedir. 1989'da Avrupa Uzay Ajansı (European Space Agency, ESA) Hipparcos 'u (High Precision Parallax Collecting Satellite) fırlatmıştır. Görevi, gökyüzündeki en parlak milyarlarca yıldız için duyarlı ve ayrıntılı bilgi toplayarak, bize Samanyolu Gökadası'nın en büyük ve en hassas üç boyutlu haritasını vermektir. Bu harita astronomların Gökadamızın tarihi ile ilgili arkeolojik çalışmalar yapmasına izin verir. Yıldız uzaklıklarının daha yüksek doğrulukla bilinmesi astronomlar için iki önemli yarar sağlayacaktır: Birincisi, bir gök cisminin uzaklık bilgisi cismin ışıma gücü gibi diğer özelliklerinin de belirlenmesi için anahtardır ve ikincisi evrenin de uzaklık ölçeğini daha doğru bir şekilde belirlememizi sağlar.
Kaynak:
Evreni Anlama Serüveni-Theo Koupelis
elinize sağlık.. etkileyici bir yazı olmuş